عکاسی پاناراما یا به فارسی عکاسی سراسرنما یا عکاسی وسیع یک تکنیک عکاسی است که با استفاده از تجهیزات تخصصی یا نرم‌افزارها، قطاری از تصاویر با پس‌زمینه طویل را نمایش می‌دهد. همچنین این اصطلاح به عکس‌هایی که نسبت به ابعادشان برش‌های گسترده خورده‌اند نیز اطلاق می‌شود.
در قرن ۱۹، هنگامی که عکاسی سراسرنما اختراع شد، به هم چسباندن عکس‌ها تنها راه ساخت سراسرنما بود. در سال ۱۸۵۱ مارتین بهرمانکس چند عکس از تپه ریکون در سانفرانسیسکو گرفت. گفته می‌شود که این عکس در اوّل ۱۱ قسمت بود. از این تصویر ما می‌توانیم تپه رکون را با چندین عکس به هم چسبیده شده مشاهده کنیم، پس عکس سراسرنما اینگونه بوجود آمد.
چنانچه بخواهید از یک موضوع یا منظره وسیع بدون فاصله گرفتن زیاد عکسی تهیه کنید، عکاسی پانوراما مناسب‌ترین روش خواهد بود. به کمک پانوراما می‌توانید محیط بسیار گسترده‌تری از روش معمول را در کادر قرار دهید بدون آنکه نیاز به لنزهای عریض یا فاصله گرفتن زیاد از سوژه داشته باشید. مثلاً در یک عکس پانوراما می‌توانید از شرق تا غرب خود را در عکس گنجانده و حتی عکس‌های ۳۶۰ درجه‌ای از آن تهیه نمایید.
عکس‌های سراسرنما عکس‌هایی هستند که فضای وسیع‌تری نسبت به عکس‌های معمولی را پوشش می‌دهند؛ و نحوۀ ساخت آنها چنین است که با کنار هم قرار دادن تعدادی عکس معمولی به‌وجود می‌آیند.
امروزه اکثر گوشی‌های تلفن همراه و یا تبلت و دوربین‌های عکاسی دیجیتالی قابلیت ثبت خودکار عکس‌های پاناراما را دارا می‌باشند اما همگی آنها دارای یک ایراد بزرگ در ایجاد چنین عکس‌هایی هستند و آن هم کوچک نمودن و از دست دادن جزئیات در این عکس‌ها می‌باشد.
برای ایجاد تصاویر پانوراما می‌توان از تعداد دو عکس یا بیشتر که توسط دوربین عکاسی بطور پیاپی و پیوسته از یک صحنه گرفته شده است استفاده نمود، بطوری‌که هر یک از عکس‌ها با عکس قبل و بعد خود، حداقل در حدود یک سوم سطح تصویر را مشترک باشند. به عبارتی در هر عکس، نسبت به عکس ماقبل خود در یک سوم از کادر خود، تصویر مشابهی وجود داشته باشد. برای چسباندن تصاویر در برنامه‌های ویرایش عکس لازم است نقاط مشترک و هم تراز در ناحیه‌ای که در هر دو تصویر با یکدیگر هم پوشانی دارند، به درستی توسط نرم‌افزار شناسایی شوند تا ادغام نواحی مشترک دو عکس بطور صحیح انجام پذیرد.
برای اینکه چسبیدن دو عکس به بهترین شکل ممکن صورت پذیرد، بایستی بین آنها حداقل به میزان 30 درصد هم پوشانی وجود داشته باشد. البته بعضی از عکاسان عقیده دارند برای نتایج بهتر، لازم است همپوشانی آنها در حد 50 تا 60 درصد باشد. می‌توان بر حسب نوع پانورامای مورد نظر عکس‌های پشت سرهم را به‌صورت کادر افقی یا کادر عمودی گرفت و سپس آنها را به یکدیگر چسباند. معمولاً برای دستیابی به یک عکس پانورامای سریع که میزان تفکیک‌پذیری (رزولوشن) تصویر خیلی مهم نباشد از چسباندن چند عکس با کادر افقی استفاده می‌شود. ولی اصولاً روش مناسب برای ایجاد عکس‌های پانوراما، استفاده از تصاویر با قطع عمودی است، زیرا اجازه می‌دهد زاویه دید بزرگ‌تری از صحنه با میزان رزولوشن بالاتری در قالب عکس پانوراما بدست آید. همچنین میزان اعوجاج در تصویر نهایی نیز کمتر خواهد شد.
بعضی عکاسان ترجیح می‌دهند برای ایجاد یک تصویر پانورامای افقی، هنگامی که خیلی به دنبال رزولوشن بالا نباشند، به جای گرفتن چند عکس افقی و چسباندن آنها به یکدیگر، با لنزهای زاویه باز یا واید انگل از همان منظره یک عکس بگیرند و در نرم‌افزار آن را به شکل قطع پانوراما کراپ کنند و با زحمت و دردسر کمتری به نتیجه دلخواه خود برسند. به همین علّت اصولاً توصیه می‌شود برای ایجاد عکس‌های پانوراما ترجیحاً از کادر عمودی استفاده شود، زیرا فلسفه اصلی گرفتن این نوع عکس‌ها، دستیابی به تصویر وسیع‌تر و با کیفیت‌تری از صحنه مقابل دوربین است.
قبل از بررسی لوازم مورد نیاز و نحوه انجام عکاسی پانورامیک، لازم است ابتدا به شرح خطای انطباق یا پارالکس که در عکاسی پانورامیک اهمّیت زیادی دارد بپردازیم.
خطای انطباق یا پارالکس (Parallax Error)
وقتی که عکاسی پانورامیک از صحنه‌ایی انجام می‌شود که عناصر صحنه از دوربین فاصله زیادی ندارند (همچون فضای داخلی ساختمان‌ها) یا صحنه‌ایی که دارای عناصر تصویری نزدیک و دور است، در این موارد تصاویر بدست آمده از حرکت گردشی دوربین بر روی هِد معمولی سه‌پایه، کاملاً با یکدیگر هم پوشانی نخواهند 
داشت بطوری‌که در دو عکس متوالی، راستای نواحی پیشزمینه و پس‌زمینه تصویر نسبت به هم متغییر خواهد بود و در هنگام چسباندن تصاویر بر روی هم منطبق نمی‌گردند. این موضوع منجر به ایجاد شکستگی یا عدم پیوستگی در عناصر تصویر خواهد شد. به این پدیده خطای انطباق، یا اختلاف منظر یا پارالکس گفته می‌شود.
برای جلوگیری از ایجاد این خطا لازم است چرخش دوربین بر محوری که از ناحیه مردمک ورودی لنز می‌گذرد انجام پذیرد. مردمک ورودی در واقع تصویر اپتیکی روزنه دیافراگم لنز است که از ناحیه جلوی لنز دیده می‌شود. البته گاهی به اشتباه به آن نقطه گرهی نیز می‌گویند. این نقطه در محلی بر روی بدنه لنز قرار گرفته است که در راستای مردمک ورودی لنز است و به نام نقطه بدون خطای پارالکس نامیده می‌شود.
نقطه قرارگیری مردمک ورودی در لنزهای مختلف بر اساس فاصله کانونی آنها متغیر است. این نقطه، محل مناسبی است که دوربین حول محوری که از آن می‌گذرد چرخش پیدا کند تا در عکس‌های متوالی راستای عناصر پیشزمینه با عناصر پس‌زمینه تصویر ثابت بماند. در نتیجه در هنگام چسباندن عکس‌ها به یکدیگر از خطای انطباق جلوگیری به عمل خواهد آمد.
معمولاً برای اینکه دوربین بتواند در حول محوری که از نقطه مردمک ورودی لنز می‌گذرد چرخش داشته باشد، از سر (هِد) سه‌پایه مخصوص پانوراما استفاده می‌شود. با استفاده از این نوع هِد سه‌پایه و قرار دادن صحیح دوربین بر روی آن، می‌توان محور چرخش دوربین را با ناحیه مردمک ورودی لنز دوربین منطبق ساخت. در این حالت با چرخش دوربین بر محوری که از ناحیه مردمک ورودی می‌گذرد، راستای نواحی پیشزمینه و پس‌زمینه نسبت به هم تغییر نخواهند کرد و در هر دو عکس متوالی نسبت به هم جابجایی نخواهند داشت.
مردمک ورودی (Entrance Pupil)
مردمک ورودی تصویر اپتیکی روزنه دیافراگم لنز است که از ناحیه جلوی لنز دیده می‌شود. در مقابل آن، در ناحیه پشت لنز (محل اتصال به تنه دوربین) تصویر اپتیکی روزنه دیافراگم به نام مردمک خروجی
(Exit Pupil) نامیده می‌شود. از نظر هندسی، مردمک ورودی محل تلاقی زاویه دید لنز است.
بنابراین اگر از جلوی لنز به داخل آن نگاه کنید، تصویر دیافراگم را خواهید دید. محل این تصویر در روی بدنه لنز مشخص کننده محل مردمک ورودی لنز است.
حال اگر از لنز زوم استفاده کنید، خواهید دید که با تغییر فاصله کانونی لنز (تغییر زوم)، محل مردمک ورودی نیز در داخل لنز تغییر می‌کند. بطوری‌که هر چه آن را زوم کنید سطح تصویر دیافراگم یا همان مردمک ورودی به سمت داخل حرکت می‌کند. بنابراین در لنزهای زوم، سطحی که مردمک ورودی در آنجا واقع شده است ثابت نیست و با تغییر فاصله کانونی لنز، جای آن هم تغییر می‌کند.
این نقطه در عکاسی پانوراما بسیار مهم است زیرا دوربین عکاسی بایستی حول محوری که بطور عمودی از این نقطه می‌گذرد بچرخد تا عکس‌های بدست آمده قابلیت چسبیدن و انطباق با یکدیگر را بطور کامل داشته باشند، بدون اینکه خطای پارالکس اتفاق افتد.
بر اساس نحوه طراحی لنز این نقطه می‌تواند در نواحی مختلف لنز یا حتی در جلو یا پشت لنز واقع شده باشد. معمولاً مردمک ورودی در لنزهای وایدتر به ناحیه جلوی لنز نزدیک‌تر است و هر چه فاصله کانونی لنز بیشتر می‌شود، در محور اپتیک لنز به سمت عقب تر حرکت می‌کند. البته در بعضی لنزهای زوم که فرمول اپتیکال پیچیده‌ای دارند، الزاماً به این صورت نیست و ممکن است محل مردمک ورودی از نظم مشخصی پیروی نکند. به همین دلیل در هر لنزی بایستی محل مردمک ورودی را برای فواصل کانونی مختلف شناسایی نمود.
مردمک ورودی (Entrance Pupil) یا نقطه گرهی (Nodal Point)
مردمک ورودی و نقطه گرهی از نظر فیزیکی دو مفهوم متفاوت در داخل لنز می‌باشند که در عکاسی پانوراما از نظر تاریخی بطور اشتباه نقطه گرهی را (به جای مردمک ورودی) به عنوان محور چرخش دوربین ذکر کرده‌اند و خیلی از عکاسان قدیمی‌تر تحت همین عنوان آن را می‌شناسند. اصولاً نقطه گرهی اصطلاحی در زمینه شکست نور در داخل عدسی‌ها می‌باشد و بکار بردن آن به جای اصطلاح مردمک ورودی خطا است.
اما آنچه مهم است اینکه به هر حال هر عنوانی که به این نقطه داده شود، در عکاسی پانوراما مکان مناسبی است که دوربین حول محوری که از آن می‌گذرد چرخش پیدا کند.
اثر چرخش دوربین بر محور مردمک ورودی
اگر دوربین عکاسی بطور کلاسیک بر روی یک هِد معمولی نصب شود، چرخش دوربین چه اثری بر پرسپکتیو دو تصویر متوالی خواهد گذاشت و اگر با استفاده از هِد مخصوص پانوراما طوری بر روی سه‌پایه بسته شود که چرخش آن حول محور عمود بر مردمک ورودی باشد چه اثری بر پرسپکتیو خواهد داشت؟
هنگامی که دوربین بر روی هِد معمولی سه‌پایه بسته می‌شود، محور چرخش دوربین عقب تر از مردمک ورودی قرار می‌گیرد. در این حالت با چرخش دوربین، میزان جابجایی عناصر پیشزمینه نسبت به عناصر پس‌زمینه تصویر متفاوت خواهد بود، بنابراین در عکسی که پس از چرخش گرفته می‌شود، نسبت به عکس اولیه مقداری جابجایی مختصر در راستای قرارگیری عناصر پیشزمینه نسبت به عناصر پس‌زمینه بوجود خواهد آمد، یعنی در پرسپکتیو تصویر تغییر ایجاد می‌شود. مثل این می‌ماند که انگار فرد عکاس نسبت به صحنه به یک سمت حرکت کرده باشد. در تصاویر بدست آمده از این طریق، نواحی مشترک دو تصویر متوالی کاملاً بر هم منطبق نخواهند بود و در هنگام چسباندن آنها، نواحی مشترکشان کاملاً بر روی یکدیگر قرار نمی‌گیرند.
در تصویر مقابل با چرخش دوربین بر روی هِد معمولی سه‌پایه، مقدار جابجایی ایجاد شده در راستای قرارگیری عناصر پیشزمینه نسبت به عناصر پس‌زمینه در تصویر نشان داده شده است.
اما در حالتی که دوربین طوری بر روی سه‌پایه قرار گرفته است که محور چرخش آن با مردمک ورودی منطبق است (با استفاده از هِد پانوراما)، با چرخش دوربین، راستای نواحی پیشزمینه و پس‌زمینه نسبت به هم تغییر نخواهند کرد و در هر دو عکس متوالی نسبت به هم جابجایی نخواهند داشت. بنابر این پرسپکتیو نیز تغییر نمی‌کند و در هنگام چسباندن تصاویر به یکدیگر، مناطق مشترک بر هم منطبق خواهند بود. به عبارتی خطای انطباق اتفاق نمی‌افتد.
اهمّیت چرخش دوربین بر محور مردمک ورودی خصوصاٌ زمانی بیشتر مشخص می‌شود که نقطه فوکوس لنز بر روی اجسام نزدیک تنظیم شده باشد، به عبارت دیگر فاصله دوربین تا نقطه فوکوس کوتاه باشد. در این موارد میزان جابجایی عناصر پیشزمینه نسبت به پس‌زمینه تصویر و تغییر پرسپکتیو در عکس‌های متوالی محسوس‌تر خواهد بود.
در تصویر مقابل با چرخش دوربین حول محور مردمک ورودی، راستای نواحی پیشزمینه و پس‌زمینه تصویر نسبت به هم تغییر نخواهند کرد.
اگر به تصویر صفحه قبل دقّت کنید. دو تصویر متوالی در حالی گرفته شده‌اند که دوربین بر روی یک هِد معمولی سه‌پایه قرار داشته است و محور چرخش آن با مردمک ورودی منطبق نبوده است. همان‌طور که ملاحظه می‌کنید، جابجایی و تغییر فاصله عناصر پیشزمینه (مجسمه اسب) نسبت به عناصر پس‌زمینه (ماکت درخت) و نیز تغییر پرسپکتیو کاملاً مشخص می‌باشد.
ولی در تصویر بالا، دوربین با استفاده از یک هِد سه‌پایه پانوراما بر محور مردمک ورودی چرخش داده شده است. همان‌طور که دیده می‌شود، تغییر پرسپکتیو و جابجایی در عناصر پیشزمینه نسبت به عناصر پس‌زمینه وجود ندارد و این عکس‌ها در هنگام چسباندن کاملاً بر هم منطبق خواهند بود.
چرخش دوربین بدون استفاده از سه‌پایه
برای عکاسی پانوراما در مواردی که امکان استفاده از سه‌پایه را ندارید و دوربین را بر روی دست گرفته‌اید، اگر در شرایط خارج از منزل و در فضای باز باشید که عناصر گرافیکی صحنه نیز خیلی زیاد نباشد، احتمال گرفتن یک عکس پانورامای خوب افزایش می‌یابد. عکاسی پانوراما روی دست خصوصاً در عکاسی از صحنه‌هایی که عناصر گرافیکی زیاد دارند مثل مناطق شهری با ساختمان‌های زیاد یا صحنه‌های داخلی نتایج مطلوبی به دست نمی‌دهد و در هنگام مونتاژ عکس‌ها مشکلات زیادی خصوصاً خطای پارالکس یا انطباق پدید خواهد آمد.
هر چه در تصویر، سوژه خیلی نزدیک نباشد و عناصر صحنه در دور دست قرار داشه باشند، مشکلات عدم استفاده از مردمک ورودی کمتر خواهد بود. در عکاسی پانوراما بدون سه‌پایه،در تصاویری که دارای هر دو نوع عناصر نزدیک و دور هستند، خطای پارالکس شدیدتری ایجاد خواهد شد.
هنگامی که دوربین را در دست گرفته‌اید، برای عکاسی پانوراما بهترین حالت این است که با محوریت دوربین، خودتان به دور دوربین بچرخید و عکس‌ها را ثبت کنید. هر چه محور چرخش در ناحیه مردمک ورودی یا نزدیک به آن باشد، نتایج بهتری خواهد داشت.
نحوه پیدا کردن مردمک ورودی
چند روش برای پیدا کردن مردمک ورودی (یا نقطه گرهی!) بکار می‌رود که در اینجا به دو روش آن اشاره می‌شود.
روش اوّل
وقتی از محل سوژه که لنز بر روی آن فوکوس شده است، از جلو لنز به داخل آن نگاه کنید، تصویر دیافراگم باز را در داخل لنز خواهید دید. محل مردمک ورودی (یا نقطه گرهی) در سطح تصویر دیافراگم لنز می‌باشد.
توجه کنید که اگر در شرایطی قرار گرفتید که محل تصویر دیافراگم را خوب تشخیص ندادید، می‌توانید دکمه دستی پیش نمایش عمق میدان (DOF Preview Button) که بر روی تنه دوربین واقع شده است را بفشارید تا روزنه دیافراگم به سایزی که در موقع گرفتن عکس خواهد داشت تبدیل شود. در این حالت تصویر دیافراگم بهتر دیده می‌شود. حال اگر لنز ما زوم باشد و آن را زوم کنیم یعنی فواصل کانونی بلندتری انتخاب کنیم، خواهیم دید که این سطح یعنی تصویر دیافراگم باز، به سمت داخل حرکت می‌کند. برای مشخص کردن محل نقطه گرهی بر روی لنز می‌توانید انگشت خود را در کنار لنز و در سطحی که مردمک ورودی دیده می‌شود قرار دهید و محل تقریبی آن را بر روی بدنه لنز تعیین کنید.
اگر چه این روش خیلی دقیق نیست، ولی می‌توان با استفاده از آن محل تقریبی مردمک ورودی را بر روی لنز تعیین نمود و چرخش دوربین را بر اساس محوریت آن انجام داد.
روش دوم
در این روش برای دوربین‌های SLR (بازتابی) و غیر SLR کمی متفاوت می‌باشد. با استفاده از منظره‌یاب در دوربین‌های SLR (که صحنه از میان لنز دوربین دیده می‌شود) و یا با کمک نمای زنده در نمایشگر دوربین وقتی به صحنه مقابل نگاه کنید، در صورتی که دوربین در محور مردمک ورودی بچرخد، هیچ تغییری در پرسپکتیو مشاهده نخواهید کرد. بطوری‌که اگر عکس بگیریم، در نرم‌افزار (مثلاً فوتوشاپ) نیز خواهیم دید که نواحی مشترک بر هم منطبق خواهند بود. ولی در صورتیکه در محور تنه دوربین چرخش انجام شود، تغییرات پرسپکتیو محسوس خواهد بود. در دوربین‌های غیر بازتابی که منظره‌یاب آنها از داخل لنز نمی‌بیند، نمی‌توان از منظره‌یاب برای پیدا کردن مردمک ورودی استفاده کرد. در این دوربین‌ها یا از نمایشگر آنها برای دیدن تغییرات پرسپکتیو استفاده می‌شود و یا با گرفتن عکس و بررسی در رایانه این کار انجام می‌پذیرد.
برای سرعت بخشیدن به کار، می‌توان با استفاده از روش قبلی که در بالا شرح داده شد، محل تقریبی مردمک ورودی را تعیین نمود و سپس دوربین را بر روی یک هِد سه‌پایه پانوراما متصل نمود و با جابجایی نقطه‌ای دوربین و مشاهده صحنه در حین چرخش دوربین در هر نقطه و بررسی تغییرات پرسپکتیو در آن نقطه، محل دقیق مردمک ورودی را پیدا نمود. در این روش مراحل پیداکردن مردمک ورودی به شرح زیر است:
مراحل پیداکردن مردمک ورودی
1) سر پانورامای سه‌پایه را تراز کنید. با استفاده از تراز روی سه‌پایه یا تراز جداگانه‌ای مثل ترازهای حبابی، طوری سر سه‌پایه را تراز کنید که در محل محور چرخشی آن در تمام جهات تراز باشد.
تراز کردن سر سه‌پایه پانوراما در چند مدل مختلف (پیکان‌های قرمز محل تراز را نشان می‌دهند.)
2) دوربین عکاسی را بطور عمودی (در صورت امکان) و در حالتی که سطح سنسور آن تراز باشد بر روی سه‌پایه ببندید.
3) در ابتدا دوربین را طوری بر روی سه‌پایه تنظیم کنید که مرکز لنز دوربین در راستای مرکز محور چرخشی سه‌پایه قرار گرفته باشد. برای این کار از ناحیه جلو دوربین به آن نگاه کنید و آن را جابجا کنید تا خطی که بطور عمودی از وسط لنز می‌گذرد، در امتداد خط مرکزی محور چرخشی سه‌پایه قرار گیرد.
4) با استفاده از ریل لغزنده سه‌پایه (Sliding rail)، دوربین را به سمت جلو یا عقب ببرید تا محلی که قبلاً بطور تقریبی برای مردمک ورودی تعیین کرده بودید بر روی محور چرخشی سه‌پایه قرار گیرد. برای این کار از زاویه کناری دوربین به آن نگاه کنید و آنقدر آن را جابجا کنید که محل تقریبی مردمک ورودی بر روی محور چرخشی سه‌پایه واقع شود.
در لنزهای زوم دقّت کنید برای هر فاصله کانونی مشخص، محل مردمک ورودی متفاوت است و محل مورد نظر برای فاصله کانونی خاصی که انتخاب کرده‌اید را به روش مذکور تنظیم کنید.
5) دوربین را در مقابل یک صحنه قرار دهید که دارای عناصر نزدیک در پیشزمینه و همچنین عناصر دور در پس‌زمینه باشد. حالا برای پیدا کردن محل دقیق مردمک ورودی، به داخل منظره‌یاب نگاه کنید (یا می‌توانید از نمایشگر دوربین هم استفاده کنید). یک جسم در ناحیه پیشزمینه را با یک ناحیه در پس‌زمینه را در نظر بگیرید و ببینید در داخل منظره‌یاب (یا نمایشگر دوربین) چه راستایی نسبت به هم دارند.
6) در این مرحله دوربین را به یک سمت (چپ یا راست) بچرخانید به اندازه‌ای که یک سوم از سطح کادر تصویر جابجا شود. یعنی دوربین را به همان میزان که برای گرفتن عکس‌های متوالی پانوراما جابجا می‌کنید از طریق محور چرخشی سه‌پایه به یک سمت بچرخانید.
فرض کنید دوربین را به سمت راست حرکت دادید، در این حالت مجدداً به راستای جسم درنظر گرفته شده در نزدیک نسبت به ناحیه دور در پس‌زمینه توجه کنید. اگر راستای آنها تغییر نکرد، یعنی محور چرخش دوربین دقیقاً بر روی مردمک ورودی است (و خیلی خوش شانس بوده‌اید که زود آن را پیدا کرده‌اید! ) ولی اگر با چرخاندن دوربین به راست، ناحیه دور در پس‌زمینه هم نسبت به جسم نزدیک، به سمت راست جابجا شد این نشان دهنده این است که مردمک ورودی عقب تر از محور چرخش سه‌پایه است و باید دوربین را بر روی سه‌پایه کمی به جلو جابجا کنید. این کار را با تنظیم ریل لغزنده سه‌پایه انجام دهید.
7) جابجایی دوربین به جلو (و یا عقب) را به‌صورت میلیمتری آنقدر انجام می‌دهید تا زمانی که با چرخش دوربین حول محور چرخشی سه‌پایه، تغییری در راستای اجسام نزدیک نسبت به نواحی پس‌زمینه تصویر ایجاد نگردد.
در این حالت مردمک ورودی لنز شما دقیقاً بر روی مرکز چرخشی سر سه‌پایه قرار گرفته است. پس این ناحیه از لنز را که بر مردمک ورودی آن منطبق است به خاطر بسپارید و یا بر روی بدنه لنز علامت گذاری کنید تا در هنگام استفاده مجدد از این لنز برای گرفتن عکس پانوراما، محل مردمک ورودی آن مشخص شده باشد.
اگر لنز شما زوم است، برای هر فاصله کانونی مشخص بایستی مراحل بالا را جداگانه انجام دهید تا بتوانید برای هر فاصله کانونی، محل مردمک ورودی آن را بر روی بدنه لنز تعیین کنید.
روش مورد استفاده در دوربین‌های عکاسی غیربازتابی
در دوربین‌های عکاسی غیربازتابی مثل دوربین‌های کامپکت که منظره‌یاب از میان لنز صحنه را نمی‌بیند، برای تعیین محل مردمک ورودی لنز، می‌توانید پس از استقرار دوربین بر روی هِد پانورامای سه‌پایه، ابتدا با روش اوّل ناحیه تقریبی مردمک ورودی را تعیین کنید و سپس برای تعیین دقیق آن، با انجام هر تغییر در محل دوربین، یک عکس بگیرید و آن را در نمایشگر باز کنید. با بزرگنمایی 100% آن را مشاهده کنید و تغییرات راستای اجسام پیشزمینه را نسبت به پس‌زمینه بررسی کنید، و بر اساس آن دوربین را به‌صورت میلیمتری به جلو و عقب آنقدر جابجا کنید تا محل مردمک ورودی را بیابید.
جداول تعیین محل مردمک ورودی (نقطه گرهی )
برای تعیین محل مردمک ورودی بر روی لنزهای مختلف، جداولی تنظیم شده است که در لنزهای مختلف، محل مردمک ورودی را بر حسب فاصله از ناحیه ابتدای لنز (Base) که به تنه دوربین متصل می‌گردد نشان می‌دهند. این فاصله معمولاً تحت عنوان طول مردمک ورودی یا L2 نامیده می‌شود.
مثلاً در یک لنز Nikon AF 18mm f/2.8 D طول مردمک ورودی به میزان 36mm تعیین شده است. یعنی از محل اتصال لنز به دوربین اگر به اندازه 36mm، نقطه‌ای را در سمت ناحیه جلوی لنز مشخص کنید، آنجا محل مردمک ورودی لنز می‌باشد. یا مثلاً در مورد لنز Canon EF 24-70 f/2.8 L II وقتی که لنز بر روی فاصله کانونی 24mm می‌باشد، اندازه L2 معادل با 77mm و وقتی که فاصله کانونی آن روی 70mm باشد، اندازه L2 به میزان 49mm تعیین شده است.
توضیح اینکه L2 برای نمایش اندازه طول مردمک ورودی بکار می‌رود و L1 برای نشان دادن فاصله بین محل اتصال سه‌پایه روی دوربین (از نقطه وسط مونت یا روزنهای که سر سه‌پایه روی دوربین پیچ می‌شود) تا لبه تنه دوربین در جایی که پایه لنز بر روی آن متصل می‌گردد بکار می‌رود. به عبارتی L1 اصطلاحاً نشان دهنده طول مونت سه‌پایه بر روی دوربین می‌باشد.
شروع عکاسی پاناراما
برای ایجاد عکس‌های پاناراما نیاز است دوربین خود را بر روی یک سه‌پایه قرار دهید و بایستی سه‌پایه را نسبت به افق تراز نمود تا زمانی که دوربین را در محور خط افق حرکت می‌دهید عکس‌های ثبت شده در یک راستا ثبت گردند. سپس می‌ایستی از سمت راست به چپ (یا برعکس) با گرفتن تعداد متعدد عکس‌هایی که هرکدام دارای بخشی از کار عکس قبل است نمود. میزان هم پوشانی (بخشی از کادر قسمت‌های عکس قبل) می‌بایستی بین 40% الی 60% باشد تا بتوان در نرم‌افزارهای ویرایش عکس، این عکس‌ها را به یکدیگر متصل نمود. در این تکنیک عکاسی توصیه می‌گردد مُد فوکوس را در وضعیت دستی قرار داده و همچنین دوربین را در حالت برنامه ریزی شده (حالت P) یا بر روی حالت اولویت دیافراگم (A نیکون و Av کانُن) با مقدار f/8 الی f/16 قرار دهید. توصیه می‌شود در این تکنیک دوربین را عمودی نموده و عکاسی نماید تا تصاویر بزرگ‌تری ایجاد گردد. حال می‌بایستی تصاویر را به رایانه منتقل کرده و به واسطه نرم‌افزارهایی همچون لایت‌روم یا فوتوشاپ اقدام به یکی نمودن کلیه عکس‌های گرفته شده نمائید.
ایجاد تصاویر پاناراما در نرم‌افزار فوتوشاپ
پس از کپی کردن تصاویر بر روی رایانه خود، نرم‌افزار فوتوشاپ را باز نمائید. از منو ابزار گزینه File کلیک نمائید و سپس از زیر شاخه Automate گزینه Photomarg… را کلیک نمائید.
اکنون با باز شده پنجره Photomarge ابتدا از قسمت Layout بر روی گزینه Auto کلیک نمائید. سپس در قسمت Source File با کلید بر روی گزینه Browse… فایل‌های عکس گرفته شده را بر روی رایانه خود انتخاب نمائید. سپس با کلیک نمودن بر روی دو گزینه Blend Image Together و Vignette Removal به نرم‌افزار فوتوشاپ این اجازه را می‌دهید تا تصاویر را کمی‌اصلاح نماید و به بهترین حالت ممکن تنظیم کند. سپس با کلیک بر روی گزینه OK عملیات ادغام و چیدن عکس‌ها در کنار هم را آغاز کنید.
اکنون بسته به تعداد عکس‌های گرفته شده توسط شما و بسته به سرعت رایانه شما در پردازش اطلاعات، رایانه شما پس از مدت زمان نسبتاً طولانی (معمولاً بین 3 الی 20 دقیقه) عکس‌های شما را به یکدیگر متصل می‌نماید. پس از اتمام کار پردازش و ایجاد تصویر پاناراما توسط نرم‌افزار فوتوشاپ شما می‌بایستی تصویر ایجاد شده را بر روی هارد رایانه خود ذخیره نمائید. برای این منظور ابتدا از منوی ابزار بر روی گزینه File کلید نموده و سپس در منو باز شده گزینه Save As… را کلیک کنید. پس از باز شدن پنجره Save Az تعیین کنید فایل در کجای هارددیسک رایانه شما ذخیره گردد و سپس در قسمت پایین در فیلد File name یک نام برای عکس خود به دلخواه وارد و سپس در بخش Save as type نوع فایلی که قرار است ایجاد شود را بسته به نیاز خود انتخاب کنید. در اینجا من نوع فایل خود را JPEG (*.JPG; *.JPEG; *.JPE) انتخاب نموده و سپس بر روی گزینه Save کلید نمائید. اکنون پنجره JPEG Options باز گردیده، حال از بخش Image Options مقدار عدد Quality را بسته به میزان کیفیتی که مَد نظر دارید وارد نموده (12 حداکثر کیفیت) و سپس بر روی دکمه OK کلید نمائید.
پانارامای نقش رستم (نوروز 1398) عکس: حمید حساس
پانارامایی از نمایی از درون غار شاپور از روستای بیشاپور، کازرون استان فارس (نوروز 1398) - عکس: حمید حساس
منبع: دنیای عکاسی با استودیو گلامور
